Wagner had zijn Mathilde (Wesendonck) en ook Jacques Perk had er een (Thomas). Wat zijn dat voor vrouwen, die Mathildes?
In Nederland leven zo’n vijfentwintigduizend Mathildes en (Ma)tilda’s, blijkt uit de Gemeentelijke Basisadministratie. Er zijn ook een kleine tweeduizend Mathildussen, vooral in zuidelijker streken. De Voornamenbank, die deze gegevens op de landkaart toont, laat zien dat Mathildus als eerste naam erg weinig voorkomt (38 keer), maar dan wel vaak in buurgemeenten, zoals in Maasdriel, ‘s-Hertogenbosch en Sint-Michielsgestel.
Maar Mathildes, in welke spelling dan ook, zijn er al veel langer dan de Basisadministratie en haar voorgangers. Matilda is een oude Teutoonse vrouwennaam, aldus de exegeten van de walsende Matilda, en betekent zoiets als “machtige strijdster”. De middeleeuwen hebben machtige Mathildes gekend, zoals de elfde-eeuwse Mathilde van Vlaanderen. Zij was getrouwd met Willem die de Veroveraar zou worden, nadat hij Engeland was binnengevallen met een invasievloot die Mathilde had gefinancierd. Ook al schijnt ze er zelf niet aan geborduurd te hebben, het is verleidelijk om in haar de muze te zien voor het wandkleed van Bayeux, dat de invasie en de strijd bij Hastings verbeeldt. En van tapisserie naar patisserie Reine Mathilde is natuurlijk maar een stapje, ook in Bayeux. Deze Mathilde was overigens de grootmoeder van Empress Maud – oftewel Matilda – en van Stephen van Blois, die elkaar jarenlang in felle strijd de Engelse kroon hebben betwist. “Matilda’s martial reputation may have contributed to Alfred, Lord Tennyson’s decision to entitle his 1855 battle poem Maud”, aldus de wikipedist.
Nauwelijk twee jaar later schreef Richard Wagner zijn Wesendonck-Lieder, een cyclus op teksten van de schrijfster Mathilde Wesendonck, die op haar beurt beïnvloed was door Wagner’s libretto voor Tristan en Isolde. “De componist onderhield met haar een stormachtige liefdesaffaire. Later ontstonden er orkestversies van het werk.” Later – toen Wagner de relatie op aandringen van zijn vrouw had verbroken. Een van Mathildes werken uit die latere jaren gaat trouwens over de slag bij Hastings…
Stormachtig mag het bij Jacques Perk wellicht zijn geweest, maar tot een affaire met Mathilde Thomas is het zeker niet gekomen. In 1879 is de twintigjarige samen met zijn zusters en ouders in Laroche, in de Ardennen. In hun herberg verblijft niet alleen de jonge Oscar Wilde, maar – wat grotere gevolgen had voor de Nederlandse poëzie – ook de geoloog en mede-wandelaar Xavier de Reul met zijn nichtje Mathilde. “Dat zij al verloofd is, en dus (sic!) onbereikbaar, stuwt de verliefdheid die Jacques meteen voor haar voelt alleen maar naar grotere hoogten”, aldus Bart Slijper in zijn Kloos-biografie. Aan het eind van die zomer heeft Perk al zo’n twintig, dertig sonnetten gereed; in november zijn het er ruim honderd en vóór Kloos’ ingrijpende redactie waren er maar liefst drie versies van Perks Mathilde-cyclus. (Is die gewijd aan de afgebeelde Mathilde Thomas van de dierensculpturen, of komt het geboortejaar toevallig overeen?)
Ook een andere Jacques heeft hartstochtelijk geschreven over Mathilde, al bezong hij Madeleine en Marieke met eenzelfde passie. Terwijl Perk het Schone aanbidt en hier geleidelijk aan in opgaat, is voor Jacques Brel de terugkeer van Mathilde aanvankelijk vooral een bedreiging, die om gebed en de steun van vrienden vraagt. Een dergelijke maudite Mathilde kent het Nederlandse lied natuurlijk ook. Tien jaar vóór Brel vereeuwigde drs. P haar immers in de Gezusters Karamazov. De strijd tussen tante Constance en tante Mathilde om de jurken van wijlen tante Heleen eindigt pas als tante Mathilde, die haar zuster vergiftigen wilde, de gifdrank proeft en als een blok neervalt. Wie het zwaard opneemt…
En wat moeten we in dit verband denken van de immense populariteit van de “Mathilde blouse”? Blijkbaar zijn er duizenden mensen – DIY dressmakers – gecharmeerd van dit naaipatroon, of op z’n minst van de kittige handwerksite van Tilly and the buttons. Net als je denkt dat de blouse is vernoemd naar de ontwerper, blijkt die een andere muze te hebben. Tilly verwijst namelijk naar een Engelse uitvoering van Brels Mathilde.
En zo hangt alles keurig samen. Alleen de zwaargebaarde bok van Daan Zonderland heeft nog altijd geen antwoord, ook al gebruikt deze strofe het font Mathilde.
