We kennen het nieuwe werken, het nieuwe rijden en het nieuwe pinnen. Zo mogelijk nog populairder is de constructie “A is het nieuwe B”. Er is weliswaar niets nieuws onder de zon – B was er al – maar er is wel een opvolger, namelijk A. Een Google-zoekactie levert veel varianten op, zoals de boektitel
(1) wit is het nieuwe zwart
Zin (1) is het klassieke type, waarin een vergelijking wordt gemaakt met zwart en dit zwart is positief, zie The new black. A en B behoren bovendien tot dezelfde woordsoort. Woordsoort is de reden om ons te concentreren op de constructie met het, die interessanter lijkt dan die met de, omdat het meer – weliswaar als zelfstandig naamwoord gebruikte – woordsoorten toelaat:
(2) … het nieuwe zwart / goud / spreken / misschien / hoewel / zonder / de / mijn / oeps / China
(3) … de nieuwe informatie / tien / jij / Karel
Mijn zeer beperkte steekproef van de-varianten bevat voor A en B uitsluitend zelfstandig naamwoorden:
(4) duurzaamheid is de nieuwe preutsheid; data is de nieuwe olie; werk is de nieuwe dikmaker
In de het-steekproef variëren de woordsoorten veel sterker. Naast bijvoeglijk en zelfstandig naamwoorden komen veel werkwoorden voor en incidenteel ook andere woordsoorten:
(5) downgraden is het nieuwe upgraden; werken is het nieuwe wonen; twilliciteren is het nieuwe solliciteren
(6) nano is het nieuwe micro; tfoe is het nieuwe verdomme; 2011 is het nieuwe 2010
A en B kunnen ook tot verschillende woordsoorten behoren:
(7) lekken / 3D / wodka is het nieuwe zwart; privacy is het nieuwe groen; de nachtfilm is het nieuwe uitgaan
In bovenstaand voorbeeld is groen evenals zwart positief, maar het kan nog beter want blauw is het nieuwe groen. In een artikel in Ode wordt uitgelegd dat de groene economie een goed begin was, maar dat we nu hard toe zijn aan een blauwe aanpak. Tja. Duurzaam is het nieuwe wit en kennis is het nieuwe goud.
Dat de woorden A en B qua betekenis niet dichtbij elkaar hoeven liggen, blijkt wel uit (7). Vaak hangen ze echter wel samen. Ze kunnen tegenstellingen vormen:
(8) wit is het nieuwe zwart; warm is het nieuwe cool; downgraden is het nieuwe upgraden; geven is het nieuwe nemen; geven is het nieuwe krijgen
of behoren tot eenzelfde betekenisgebied. Niet alleen kleuren lenen zich hier goed voor:
(9) grijs is het nieuwe groen; groen is het nieuwe zwart; bruin is het nieuwe rood
(10) dubbel A+ is het nieuwe Triple A; Google+ is het nieuwe Facebook; islamofobie is het nieuwe antisemitisme; leer is het nieuwe denim; Slochteren is het nieuwe Dubai
Opgave 1: bedenk een plausibele context voor zonder is het nieuwe augustus.
Opgave 2: kies een van de voorbeelden hierboven, pas op de delen A en B een stijloefening toe volgens Queneau (1947), Kousbroek (1978) of Nurks (sinds 2011) en bedenk hiervoor een context.
