Dankzij een bericht in e-data&research kwam ik terecht bij de database ‘Zieken- en begrafenisfondsen, weduwefondsen en levensverzekeringen in Nederland 1827-1880’ van onderzoeker Loes van der Valk. Daarmee werd opeens mijn lijst begraafplaatsen weer actueel. Laat ik bij het begin beginnen.
Begraafplaatsen
Scheveningen heeft een paar begraafplaatsen en een ervan draagt de naam ‘Ter navolging’. Voor wie ook behept is met een macaber soort humor: neen. De geschiedenis van ‘Ter navolging’ is te lezen op de website Dodenakkers.nl. Hierdoor geprikkeld ging ik op zoek naar meer begraafplaatsen met mooie, onverwachte namen. ‘Moscowa’ zal waarschijnlijk velen bekend zijn, maar ‘Huis Te Vraag’, ‘Onderlangs’ en ‘Stilleweer’?
Dat er treurbeuken staan bij de entrée van het ‘Boomkwekerskerkhof’, schenkt voldoening, en ook ‘Gods Akker’ spreekt tot de verbeelding. Het sluit bovendien aan bij het grote scala aan – historische – verwijzingen naar het landschap: onder de bomen, de hoge wal, de hoge boght, de driesprong, de walakker, overakker, de plantage, oud eik en duinen, den ouden dijck, burchtlaan, de sprakelberg, tiendweg. Opvallend vaak komt daarnaast de hof voor, veelal in natuursamenstellingen zoals dennen-, heide-, iepen-, lariks-, taxus-, wald- en wilgenhof, maar ook in ‘IJsselhof’ en ‘Oude torenhof’. Net als hof laten rust en vrede zich goed combineren, met elkaar en met de natuur: ‘Vredenhof’, ‘Vrederust’, ‘Rustoord’, ‘Rusthof’ en ‘Duinrust’. Met ‘Maria rust’ komen we bij de vele christelijke namen. Nogal wat begraafplaatsen zijn bijvoorbeeld genoemd naar heiligen zoals Andreas, Barbera, Bernulphus, … Plechelmus, Urbanus, Vitus en Willibrordus. Ook heten veel kerkhoven naar de kerk waaraan ze verbonden zijn.
Begrafenis- en uitvaartverenigingen
Heel af en toe is de naam van een begraafplaats een vermaning, zoals ‘Gedenk te sterven’, of wordt er een intentie (‘Onderlinge hulp’) mee uitgedrukt. Bij begrafenis- en uitvaartverenigingen zien we dit echter veel vaker. Hier vinden we onderlinge hulp, nut, bijstand, steun bij ziekte en vriendschap. Andere intenties zijn eendracht – al dan niet samen met liefde – hulp in nood en bij overlijden, evenals de nije naoberschap. De vermaningen liegen er bij de verenigingen niet om: naast ‘Gedenk te sterven’ horen we ook ‘Draagt elkanders lasten’ en ‘Eert uw doden’.
Verzekeringsfondsen
Alle genoemde namen zijn op dit moment in gebruik. Anders wordt het als we de database bekijken, die een overzicht geeft van meer dan duizend onderlinge en commerciële verzekeringsfondsen die tussen 1827 en 1880 in Nederland gefunctioneerd hebben. De oudste fondsen gaan zelfs terug tot de zestiende eeuw. Er zijn prachtige intenties bij, met namen die Heer Bommel en Bob Evers niet zouden misstaan:
- Wij bedoelen het goede
- Om zieken te laven en dooden te begraven
- Liefde en mededeelzaamheid
- Genot door voorzorg
- Onderlinge voorzorg is nuttig
- Eendracht maakt macht
- Tot nut van ‘t algemeen
- Rechten na plichten
- Toeverlaat in tegenspoed
- Onze leus is in gezonde dagen den zwakke hulpe toe te dragen
De vermaningen zijn wat grimmiger dan de intenties. Naast ‘Gedenk te sterven’ en ‘Draagt elkanders lasten’ vinden we hier:
- Helpt u zelven (wat op gespannen voet lijkt te staan met alle bezworen eendracht en onderlingheid)
- Men moet in voorspoed zaayen wil men in onspoed maaijen
- Beschikt uwe huiszaken, want gij zult sterven (Jesaja 3:1)
- Zorgt voor den dag, dien Gij niet beleeft
- (Kortom:) Let op uw einde
Ook bij de fondsen ontbreken heiligen en gemeentenamen niet, maar wat de database vooral boeiend maakt, zijn de vele beroepen en maatschappelijke groeperingen die we niet meer kennen. Omdat het onderlinge fondsen zijn, staan deze vaak in de naam (ook de woorden “bus”, “bos” en “beurs” wijzen op een fonds):
- Dordrechts Werkliedenverbond ‘Vooruitgang door beschaving’
- Passementwerkers- en knoopmakersbus ‘Liefde vordert vlijt’
- Zieken- en doodenbus van de beëdigde zakkendragers benedeneinde (straataanduiding in de plaats Utrecht)
- Gereformeerd gestreept baaiwerkersbeurs (gestreept baai is een textielsoort)
- Fonds voor de dek- en onderofficieren en mindere schepelingen bij ‘s Rijk[s] zeemacht
- Scheepsoptuigersvereniging `Nog tijdig ontwaakt’
De bron van het onderdeel “Verzekeringsfondsen” is: L.A. van der Valk, Zieken- en begrafenisfondsen, weduwefondsen en levensverzekeringen in Nederland 1827-1880, http://resources.huygens.knaw.nl/verzekeringsfondsen. Hier staat onder meer een beschrijving van het onderzoeksproject waaruit deze gegevens voortkomen.
